🔍
Baza podataka o drugom svetskom ratu na tlu Jugoslavije
ustanak

Debar u oslobodilačkom ratu

Za ovaj pojam je pronađeno 36 hronoloških zapisa, 7 dokumenata i 3 fotografija.

Događaji

8. 4. 1941 Produžene ofanzivne operacije 3. armije u Albaniji. Još neprikupljena Zetska divizija formirala Skadarski odred (dva pešadijska puka i pet brdskih baterija), koji je prešao u energičan napad duž druma Podgorica-Skadar. Komski odred preko Prokletija izbio u dolinu r. Valbone kod s. Kolgecaja. Kosovska diizija izbila širokim frontom na Drim. Vardarska divizija prešla u odbranu na odseku Debar - Ćafa San.

11. 4. 1941 Nemačke snage sa pravca Gostivara i Bitolja zauzele Debar, Ohrid i Strugu i stupile u kontakt sa italijanskim snagama kod Debra i Struge. Zarobljen veći deo Vardarske divizije, dok je manji deo odstupio ka Kičevu, gde je docnije opkoljen i zarobljen.

19. 4. 1941 Po odobrenju nemačke vrhovne komande, bugarske trupe otpočele okupaciju i aneksiju Makedonije (sem srezova: Tetovo, Gostivar, Kičevo, Debar i Struga, koje je okupirala Italija i priključila -Velikoj Albaniji-).

0. 1. 1943 U Tetovu OK KPJ za teritoriju Makedonije pod italijanskom okupacijom (srezovi: Tetovo, Gostivar, Kičevo i Debar) izdao prvi broj svog lista -Naroden glas-.

0. 3. 1943 U Makedoniji formirana tri oblasna komiteta KPM: Prvi za srezove: Tetovo, Gostivar, Kičevo, Debar i rejon Debarca; Drugi - za srezove: Prilep, Bitolj, Kruševo, Ohrid, Resen i Strugu; Treći - za srezove: Veles, Kavadarci, Negotin (na Vardaru) i Đevđelija.

0. 5. 1943 U rejonu Kičeva formiran Štab 1. operativne zone NOV i PO Makedonije. Zona je obuhvatala teritoriju severno od linije Debar - Kičevo - Brod s. Bogomila

20. 5. 1943 U s. Prekopanoj (kod Kostura, u Grčkoj), po naređenju GŠ NOV i PO za Makedoniju, formiran privremeni Štab 2. operativne zone NOV i PO Makedonije. Zona je obuhvatala teritoriju; južno od linije Debar - Kičevo - Brod - s. Bogomila i zapadno od žel. pruge s. Bogomila-Prilep-Bitolj.

0. 6. 1943 Kod pl. Jame (na putu Kičevo-Debar) Kičevsko-mavrovski NOP odred posekao tt stubove u dužini od 1 km i spalio dva mosta, a potom održao uspele zborove i formirao NO odbore u s. Ehlovcu i s. Gari.

0. 8. 1943 U Drimkolu formiran NOP odred -Drimkol- od ljudstva iz okoline Debra i Struge.

10. 9. 1943 Albanski partizanski bataljon -Hadži Lješ- (nazivan i odred) i Malesijska partizanska četa NOVJ razoružali delove italijanske divizije -Firenca- u Debru i oslobodili grad, zaplenivši dosta oružja, municije i druge ratne opreme. Zaplenjena je i jedna radio-stanica velikog dometa.

10. 9. 1943 Kod s. Trnice (na putu Gostivar-Debar) 1. NOP odred (mavrovski) 1. operativne zone NOV i PO Makedonije razoružao delove italijanskih jedinica iz Gostivara.

14. 9. 1943 Sekretar 1. oblasnog komiteta KPM dostavio izveštaj delegatu CK KPJ i VŠ NOV i POJ Svetozara Vukmanoviću Tempu o stanju u oslobođenom Debru i o nepravilnom stavu rukovodstva albanskih partizanskih jedinica u pogledu delegiranja predstavnika za NO odbore, podele zaplenjenog oružja, mobilizacije ljudstva za NOP odred i drugo.

20. 9. 1943 Na pl. Dajti (kod Tirane, u Albaniji) formiran 2. kosovsko-metohijski (2. kosovski) partizanski bataljon -Boro Vukmirović-, od ljudi s Kosova, iz Metohije i iz Makedonije koji su, kao pripadnici NOP-a, bili internirani u logor -Porto Romano- (kod Drača) ili zatvoreni u tiranskom zatvoru, odakle su oslobođeni po kapitulaciji Italije. Nekoliko dana kasnije bataljon se kod Debra prebacio u Makedoniju.

1. 10. 1943 Delegat CK KPJ i VŠ NOV i POJ Svetozar Vukmanović Tempo uputio pismo u Debar, komandantu albanskog partizanskog bataljona -Hadži Lješ-, u kome je izneo slabosti i greške rukovodstva ovog bataljona, koje su velikoalbanski elementi iskoristili za svoje ciljeve. U pismu se zatim ističe: da bi se otklonile greške i normalizovalo stanje u Debru i okolini potrebno je formirati SNO odbor i organizovati narodnu vlast na principu pune nacionalne ravnopravnosti, jačati bratstvo i jedinstvo makedonskog i šiptarskog naroda, razbiti velikoalbansku propagandu, formirati omladinski bataljon od šiptarske omladine itd.

5. 10. 1943 Oko 1000 balista, predvođenih nemačkim oficirima, ovladavši Kičevom, produžili napad ka slobodnoj teritoriji Debarca da bi stavili pod svoju kontrolu komunikacije koje vode za Strugu, Debar, i, dalje u Albaniju, Ovog i narednog dana jedinice Grupe bataljona i Kičevskog bataljona, u ogorčenim borbama kod s. Izvora, s. Malkovca, s. Popovca, s. Klenovca i s. Dušegubice, uspele su da spreče prodor balista i da ih odbace ka Kičevu. Neprijatelj je imao oko 70 mrtvih i dosta ranjenih. Gubici grupe bataljona: 20 mrtvih, među kojima i politički komesar 1, operativne zone NOV i PO Makedonije Josif Josifovski Đorče Sveštarot, narodni heroj (poginuo 6. oktobra).

6. 10. 1943 Delegat CK KPJ i VŠ NOV i POJ Svetozar Vukmanović Tempo izdao Glavnom štabu NOV i PO za Makedoniju direktivu o reorganizaciji jedinica u zapadnoj Makedoniji. Direktivom se predviđa formiranje dve udarne grupe bataljona: Prva - za dejstvo u rejonu Kičeva, Debra i Gostivara; Druga - za dejstvo u Debarcama i struškoj Malesiji.

6. 10. 1943 U Debru formiran Debarski omladinski partizanski bataljon od omladinaca Makedonaca i Šiptara iz debarskog i malesijsko-struškog kraja, jačine preko 150 boraca

22. 10. 1943 U Debru formiran Odred kosovsko-metohijskih bataljona, u koji su ušli partizanski bataljon -Ramiz Sadik- i -Boris Vukmirović- i glavnina Šarplaninskog NOP odreda Pri formiranju je imao 222 boraca, od kojih 28 žena.

25. 10. 1943 Delegat VŠ NOV i POJ Svetozar Vukmanović Tempo izvestio vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita o situaciji u zapadnoj Makedoniji; da su neprijateljske snage u rejonu Debra i Piškopeje razbijene; da se Debar nalazio u rukama jugoslovenskih i albanskih partizana; da su Kičevo zauzele nemačke snage i albanski nacionalisti (balisti).

0. 11. 1943 Kod s. Dukova, na putu Struga-Debar, oko 20 boraca NOP odreda -Malesija- uništilo iz zasede 6 nemačkih kamiona.

0. 11. 1943 Špilski most na r. Crnom Drimu srušile jedinice Grupe odreda u zapadnoj Makedoniji, čime je saobraćaj nemačkih snaga na putu Struga-Debar bio otežan.

6. 11. 1943 Na severnim padinama Šar-planine ponovo formiran Šarplaninski NOP odred od novopridošlog ljudstva, desetine boraca Šarplaninskog NOP odreda koja je tu ostala po odlasku glavnine ka Debru i oko 40 crvenoarmejaca koji su pobegli iz nemačkog logora u Uroševcu.

3. 12. 1943 Nemačko-balističke snage iz Kičeva, Debra i Struge preduzele koncentričan napad na slobodnu teritoriju Debarca s ciljem da unište partijsko i vojno rukovodstvo NOV i PO Makedonije i 1. makedonsko-kosovsku NOU brigadu i oslobode komunikacije koje iz zapadne Makedonije vode za Albaniju. Posle vrlo teških borbi u Debarcama, na kruševskom i resenskom području, 1. makedonsko-kosovska NOU brigada je sa CK KPM i GŠ NOV i PO za Makedoniju, prema ranije predviđenom planu, 5. decembra napustila slobodnu teritoriju i preduzela marš za Grčku.

8. 5. 1944 Jake nemačko-balističke snage iz Kičeva, Debra i Struge preduzele ofanzivna dejstva s ciljem da ovladaju slobodnom teritorijom Debaraca i Malesijom, unište Grupu makedonskih i Grupu kosovsko-metohijskih partizanskih bataljona (1. makeđonsko-kosovsku NOU brigadu) i stave pod svoju kontrolu komunikacije koje izvode ka Skoplju. Posle četvorodnevnih borbi kod s. Mešeišta, s. Botuna i s. Izvora partizanski bataljoni su se iz Debaraca povukli u strušku Malesiju. Neprijatelj je imao 78 mrtvih a partizani 2 mrtva i 8 ranjenih boraca.

13. 5. 1944 Na putu Kičevo-Debar Grupa makedonskih partizanskih bataljona razbila balističku kolonu, koja se u neredu povukla u pravcu Debra.

15. 5. 1944 Kod s. Tresonče (blizu Debra) 2. bataljon Grupe makedonskih partizanskih bataljona vodio borbu protiv balističkih snaga iz Debra i Kičeva. Neprijatelj se povukao iz sela uz gubitke od 12 mrtvih i 3 zarobljena.

16. 5. 1944 Kod s. Galičnika (blizu Debra) 2. bataljon Grupe makedonskih partizanskih bataljona vodio tročasovnu žestoku borbu protiv balističkih snaga iz Debra i Kičeva. On ih je odbacio, nanevši im gubitke od 18 zarobljenih i zaplenivši 12 pušaka i 3 konja. Bataljon je imao 1 ranjenog borca.

1. 6. 1944 Nemačko-balističke snage iz Struge i Debra preduzele ofanzivna dejstva na slobodnu teritoriju Malesije (kod Struge), protiv Grupe kosovsko-metohijskih i Grupe makedonskih partizanskih bataljona (i. makedonsko-kosovska NOU brigada), s ciljem da ih unište. Prema dogovoru, bugarske snage su zaposele demarkacionu liniju da bi sprečile izvlačenje partizanskih snaga na bugarsku okupacionu teritoriju. U četvorodnevnim borbama u rejonu s. Lokova, s. Zboždija i s. Ržanova (kod Struge) partizanske snage su odbacile neprijatelja u Strugu i u Debar, nanele mu gubitke od 20 mrtvih nemačkih vojnika i oko 30 mrtvih balista i zaplenile 2 minobacača, 3 p. mitraljeza, oko 20 pušaka, 4 sanduka municije i drugu opremu. Partizani su imali 7 ranjenih i nepoznat broj poginulih boraca.

2. 6. 1944 U rejonu s. Lokova (kod Struge) nemačke snage iz Struge i Debra streljale oko 30 balista zato što su pod pritiskom Grupe kosovskih i Grupe makedonskih partizanskih bataljona odstupili s položaja.

15. 6. 1944 Na putu Struga-Debar Grupa kosovsko-metohijskih partizanskih bataljona napala nemačko-balističku kolonu.

9. 7. 1944 Kod Debra 1. makedonska NOU brigada i 1. kosovsko-metohijska NOU brigada vodile vrlo oštru osmoćasovnu borbu protiv delova nemačke 297. pešadijske divizije i balističkih snaga. Posle uličnih borbi one su oslobodile grad (sem kasarni), ali su ga morale napustiti zbog dolaska neprijateljskih pojačanja iz Struge. Neprijatelj je imao oko 160 mrtvih vojnika, a brigade - 20 mrtvih i 40 ranjenih boraca.

1. 8. 1944 Prva makedonska NOU brigada i 1. albanska partizanska brigada zauzele Debar (osim kasarni) i oslobodile političke zatvorenike. Istovremeno je na putu Deba-Struga 1. kosovsko-metohijska NOU brigada vodila oštre borbe protiv delova nemačke 297. pešadijske divizije koji su pokušavali da se iz Struge probiju za Debar, u pomoć svome garnizonu. Posle trodnevnih borbi, zbog nestanka municije, brigade NOVJ su se povukle na pl. Karaorman a albanska brigada u Albaniju. U tim borbama neprijatelj je imao oko 150 mrtvih i ranjenih, dok su brigade imale 20 mrtvih i oko 60 ranjenih boraca. Uništeno je više kamiona i nekoliko tenkova.

29. 8. 1944 U duhu direktive VŠ NOV i POJ o rušenju komunikacija uz sadejstvo savezničke avijacije, GŠ NOV i PO za Makedoniju naredio 1. makedonskoj NOU brigadi da od 1. do 10. septembra stalno napada i ruši objekte i postrojenja na železničkoj pruzi Gostivar-Kičevo i na komunikacijama Kičevo-Debar i Debar-Gostivar.

22. 9. 1944 U rejonu Kičeva, u borbi protiv balističkih snaga, poginula Iba Palikuća, zamenik političkog komesara bataljona i član MK KPM za Debar, narodni heroj.

2. 10. 1944 Treća vojvođanska udarna brigada 36. udarne divizije NOVJ zauzela s. Debrc i presekla vezu između Šapca i Obrenovca.

10. 11. 1944 GŠ NOV i PO za Makedoniju naredio Štabu 15. korpusa NOVJ: da 49. divizija zaposedne državnu granicu od Kožufa do Debra a 41. i 48. divizija oslobode Kičevo i Gosti var; da napad na Kičevo otpočne 15. novembra u 4 časa.

Dokumenti

Fotografije

Povezane odrednice

Prilep ★ 48. makedonska divizija NOVJ ★ 3. vojvođanska udarna brigada ★ Bitola ★ Albanski partizani ★ Priprema ustanka u Makedoniji 1941. ★ 11. krajiška udarna brigada ★ Resen ★ Tenkovi u Jugoslaviji u drugom svetskom ratu ★ Zasede u oslobodilačkom ratu ★ Italija u drugom svetskom ratu ★ Bitka za Srbiju ★ Šarplaninski partizanski odred ★ Kapitulacija Italije ★ Bratstvo i jedinstvo u ratu ★ 15. makedonski korpus NOVJ ★ Struga ★ 297. pešadijska divizija ★ 2. oklopna armija ★ Borbe u Makedoniji 1943. ★ Uroševac ★ Gostivar ★ 49. makedonska divizija NOVJ ★ Oslobođenje Kičeva 1943. ★ Glavni štab Makedonije ★ Avijacija u oslobodilačkom ratu ★ Josip Broz Tito ★ Borbe u Srbiji 1944. ★ Veles ★ Komunistička partija Makedonije ★ Omladina u ratu ★ 1. kosovsko-metohijska brigada ★ Aprilski rat ★ Narodno oslobodilački odbori ★ Borbe u Crnoj Gori 1943. ★ 21. brdski armijski korpus ★ Tetovo ★ Centralni komitet KPJ ★ Diverzije u oslobodilačkom ratu ★ Kruševo ★ Ohrid ★ 1. makedonsko-kosovska udarna brigada ★ Grčka u drugom svetskom ratu ★ 1. albanska partizanska brigada ★ 36. vojvođanska divizija NOVJ ★ Štampa u ratu ★ Obrenovac ★ Kičevo ★ Albanija u drugom svetskom ratu ★ Žene u ratu ★ Gevgelija ★ Negotino ★ Oblasni komitet KPJ za Kosovo i Metohiju ★ Slobodne teritorije u oslobodilačkom ratu ★ Bugarska u drugom svetskom ratu ★ Mobilizacija u oslobodilačkom ratu ★ Svetozar Vukmanović Tempo ★ Mavrovski partizanski odred ★ Narodni heroji Jugoslavije ★ Politički komesari u NOR-u ★ Makedonski Brod ★ Savezničko bombardovanje Vermahta u Jugoslaviji ★ Kavadarci ★ Borbe u Makedoniji 1944. ★ Šabac ★ 1. makedonska udarna brigada ★ Skoplje ★ Bali Kombetar ★ 1. vojvođanska udarna brigada ★ Podgorica ★ Borbe na Kosovu i Metohiji ★ Dobrivoje Radosavljević ★