Ustanak u Hercegovini 1941.

Za ovaj pojam je pronađeno 105 hronoloških zapisa, 77 dokumenata i 11 fotografija.

Događaji

0. 6. 1941 U Mostaru održano oblasno savetovanje KPJ za Hercegovinu kome su prisustvovali delegati svih partijskih organizacija i dva delegata PK KPJ za BiH. Na savetovanju je raspravljeno o stanju priprema za ustanak.

2. 6. 1941 U s. Udrežnju (kod Nevesinja) ustaše pobile 28 Srba, mahom staraca i žena.

3. 6. 1941 Naoružani seljaci s. Drežnja (kod Nevesinja) pružili organizovan oružani otpor pri pokušaju ustaških -zaštitnih lovaca- da spale selo. Posle šestočasovne borbe ustaše su, uz podršku tri aviona, potisle ustanike i spalile selo.

5. 6. 1941 Ustaše pobile oko 180 seljaka iz s. Korita (kod Gacka) i bacile ih u Golubiju jamu, više samoga sela, a selo opljačkale.

6. 6. 1941 Naoružani seljaci gornjeg Gatačkog polja uništili žand. st. Kazanci i Stepen i porušili put i tt veze između Gacka i Bileće. Sutradan se borba prenela i na druga pogranična sela severoistočno od Gacka, a kojima su ustanici uništili žand. st. u s. Jaseniku i s. Vrbi. Da bi paral i sale ustanak, ustaše su u Gacku uhapsile 200 uglednijih Srba kao taoce i, uz pomoć jedne domobranske čete iz Bileće, uspostavile saobraćaj, ali se nisu usuđivale da krenu u sela.

20. 6. 1941 U Mostaru, u prisustvu dvojice delegata FK KPJ za BIH, održano oblasno savetovanje KPJ za Hercegovinu, na kome je podnet izveštaj o pripremama za ustanak, rezervama oružja i neposrednim akcijama.

22. 6. 1941 U Mostaru održano oblasno savetovanje SKOJ-a za Hercegovinu kome su prisustvovali rukovodioci SKOJ-a iz svih krajeva Hercegovine. Pored priprema za dizanje ustanka, naročito se raspravljalo o sprečavanju ustaških pokolja.

23. 6. 1941 Na njivama Popovog polja (kod Ljubinja) ustaše pohvatale 164 čoveka i naveče ih bacile u jamu na Ržanom dolu (kod s. Koteza, na putu Ljubinje-Trebinje).

23. 6. 1941 Iz Gacka oko 200 ustaša prodrlo u sela Stepen. Pržine, Šukoviće i Pusto Polje. Zbog gubitaka u borbi sa ustanicima na Zbornoj gomili, ustaše su pri povratku pobile oko 80 ljudi, žena i dece i spalile prva tri sela.

24. 6. 1941 Napadom na žand. st. Lukavac (kod Nevesinja) otpočeo masovni ustanak naroda gornje Hercegovine. Za pet dana ustanici su uništili žand. st. u selima Lukavcu, Riljima, Kifinom Selu, Morinama, Odžaku. Pojnici, Krstači. Trusini i Zmijancu, zauzeli Avtovac, prodrli u Nevesinje i oslobodili đelove bilećkog, stolačkog i trebinjskog sreza, gotovo čitav nevesinjski i veći deo gatačkog sreza.

26. 6. 1941 Kod s. Paljev Do (na putu Mostar-Nevesinje) nevesinjski ustanici razbili po jednu četu ustaša i domobrana i vod žandarma. Između ostalog, zaplenjeno oko 100 pušaka, 6 p, mitraljeza i 2 kamiona.

27. 6. 1941 Domobranski bataljon, ojačan po jednom četom ustaša i domobrana, nastupajući od žand. st. Bišine putem Mostar-Nevesinje, probio ustaničke položaje i do mraka uspostavio vezu sa blokiranim garnizonom u Nevesinju.

28. 6. 1941 Oko 300 naoružanih ustanika gatačkop; sreza i susednih sela Pive i Golije zauzeli Avtovac i s. Mulje. Fosada, jedna domobranska četa i 50 meštana, povukla se u Gacko. U borbi je oboren jedan domobranski avion.

30. 6. 1941 Kod s. Plužina (na putu Nevesinje-Ulog) ustanici iz Nevesinjske i Gatačke površi porazile dve čete domobrana.

30. 6. 1941 Mostarski biskup fra Alojzije Mišić uputio poslanicu u kojoj je osudio pokolje, pljačku i druga nasilja ustaša u Hercegovini.

30. 6. 1941 U blizini manastira Humea (kod Ljubuškog) ustaše ubile oko 90 Srba, dovedenih kamionima iz Čapljine.

0. 7. 1941 Oblasni komitet KPJ za Hercegovinu izdao proglas narodu u kome se, između ostalog, kaže da su nov talas ustaških pokolja u Hercegovini i pojačani teror u vezi sa napadom Nemačke na SSSR digli čitave krajeve u istočnoj Hercegovini na odbranu golih života. U tom narodnom otporu, koji organizuje KPJ, Oblasni komitet vidi perspektivu brzog zaustavljanja pokolja, te poziva muslimane i Hrvate da se pridruže Srbima u borbi protiv okupatora i ustaša.

3. 7. 1941 Na grebenu pl. Trusine (u zahvatu puta Stolac-Nevesinje), nevesinjski ustanici, u dvočasovnoj borbi, razbili tri kolone ustaša i domobrana, sprečivši im prodor u oslobođena sela i zbegove. U borbi su, pored ostalih, poginula i dva istaknuta ustaška komandanta.

16. 7. 1941 U Mostaru, na sastanku Oblasnog komiteta KPJ za Hercegovinu, kome je prisustvovao i delegat PK KPJ za Bosnu i Hercegovinu, preneta direktiva CK KPJ za dizanje ustanka, razrađen plan o rasporedu kadrova i formiran Oblasni vojni štab za Hercegovinu.

17. 7. 1941 Iz Mostara izašao na severne padine Veleži Oblasni vojni štab za Hercegovinu sa grupom od 18 članova KPJ.

20. 7. 1941 Kod s. Zimlje (na sev. padinama pl. Veleži) ustaše napale logor Oblasnog štaba za Hercegovinu i razbile obezbeđenje logora. Štab se u toku iduće noći vratio u Mostar, ali je, u vezi s tim neuspehom, smenjen.

31. 7. 1941 Gerilske grupe iz zbegova Zupci, Bobani i Ilija pl. na više mesta porušile železničku prugu Gabela-Hum-Dubrovnik i put Ljubinje-Trebinje.

0. 8. 1941 Novi Oblasni štab za Hercegovinu, sa grupom članova KPJ (ukupno 28 ljudi), izašao iz Mostara, preko Veleža i, na oslobođenu teritoriju gornje Hercegovine i u s. Brataču došao u kontakt sa prvim ustanicima.

0. 8. 1941 Od gerilskih grupa zbega u Bijeloj gori (kod Trebinja) formirana Lastvanska gerilska četa.

0. 8. 1941 Oblasni komitet KPJ za Hercegovinu, u saopštenju narodu, ogradio se od izdajničkog i razbijačkog rada šovinističkih elemenata koji su pozivali Srbe na borbu protiv muslimana.

0. 8. 1941 U s. Desivoju (kod Gacka), uz pomoć OK KPJ za Nikšič, formiran Sreski štab narodne vojske i njegov savetodavni organ Narodno veće (u stvari SNO odbor).

1. 8. 1941 Na Ovojcima (kod Širokog Brijega), posle zverskog mučenja u zatvoru u Mostaru, ustaše streljale sekretara MK KPJ za Mostar i člana Oblasnog komiteta KPJ za Hercegovinu Jusufa Cevra, narodnog heroja.

2. 8. 1941 Ustaše i domobrani (jačine jednog bataljona) iz Trebinja pokušali da se probiju u zbeg na pl. Viduši. Potiskujući delove Viduškog odreda narodne vojske, oni su. preko Begović-Kule, sutradan izbili na Zmijinac, ali su ovde protivnapadom razbijeni.

2. 8. 1941 U Jablanici (kod Mostara) ustaše formirale logor-sabiralište, gde su zatvarali Srbe, koje su zatim prisilno preseljavali u Srbiju ili internirali u koncentracioni logor u Gospiću. Krajem meseca logor je rasformiran.

2. 8. 1941 U s. Baljcima (kod Bileće), na sastanku komandi četa narodne vojske bilećkog sreza, izabran Sreski štab narodne vojske, i došlo do prvih razmimoilaženja sa četničkim elementima na pitanju borbe protiv okupatora.

4. 8. 1941 U s. Opličićima ustaše uhapsile 102 odrasla Srbina i, posle mučenja u Čapljini, naveče ih bacile u jamu na Bivoljem brdu. Idućih dana u istu jamu je bačeno još 106 ljudi iz s. Klepača i 38 ljudi iz s. Tasovčića.

4. 8. 1941 Ustaše opkolile srpsko selo Pribilovce (kod Čapljine) i, ne našavši odrasle muškarce, sakupile sve žene i decu, njih 414. Posle dva dana bacile ih u jamu u s. Šurmancima. Idućih deset dana uhvatile i ubile još 168 stanovnika tog sela.

14. 8. 1941 Ustaške vlasti otpočele interniranje i prisilno iseljavanje Srba iz Mostara u koncentracioni logor u Gospiću ili, preko Višegrada, u Srbiju. Krajem meseca iseljavanje obustavljeno.

20. 8. 1941 Formiran Sreski štab narodne vojske za Nevesinje.

21. 8. 1941 Na Ublima (kod Bileće) održano vojno-partijsko savetovanje sreskih štabova narodne vojske Bileće, Nevesinja i Gacka [Predstavniku iz južne Hercegovine zaključci iz tog savetovanja su preneti 27. VIII 1941.]. Doneta je odluka o -opštem ustanku-, razrađen je plan napada na neprijateljska uporišta i rešeno je da pogranične crnogorske partizanske jedinice, čiji su predstavnici takođe prisustvovali savetovanju, pomognu ustanak u Hercegovini.

22. 8. 1941 Miruška i Zavodska četa narodne vojske Sreskog štaba za Bileću sprečile ispad 2. bataljona domobranskog 14. pešadijskog puka iz Bileće u pravcu s. Miruša. Sutradan ponovljeni ispad odbijen uz pomoć nekoliko gerilskih odreda iz Crne Gore.

25. 8. 1941 Po naređenju PK KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak, iz Nikšiča je, radi pomoći na organizaciji ustanka u Hercegovinu došao jedan bataljon izabranih gerilaca sa sekretarom OK KPJ za Nikšić. Bataljon se u gatačkom srezu zadržao petnaestak dana. Njegovom pomoći formirani su Sreski štab narodne vojske i Narodno veće (SNO odbor) i ostvaren je uticaj Partije u većem broju četa.

25. 8. 1941 Nekoliko četa narodne vojske Oblasnog štaba za Hercegovinu izvršilo napad na ustaško-domobransko uporište u s. Berkovićima (kod Stoca). Razoružano i zarobljeno oko 100 domobrana, žandarma, ustaša i milicionera.

26. 8. 1941 Čete narodne vojske Oblasnog štaba za Hercegovinu razoružale muslimanska sela opštine Patnice (koja su još pre napada prikupila oružje da ga predaju ustanicima), dok se oko 100 milicionera sa oružjem povuklo u Planu. Žand. st. u s. Divinu takođe se predala. Zaplenjeno je oko 270 pušaka i 1 p. mitraljez.

27. 8. 1941 Kod s. Mosko (na putu Trebinje-Bileća) nekoliko četa Sreskog štaba narodne vojske za Bileću, uz pomoć dva gerilska odreda iz Banjana, razbilo ojačani kombinovani bataljon 14. domobranskog puka koji je upućen u pomoć ugroženom garnizonu u Bileći, a potom zauzeli žand. st. Jasen (kod Trebinja). Zaplenjeno: 1 haubica, 2 minobacača, 4 mitraljeza, 21 p. mitraljez i preko 200 pušaka.

28. 8. 1941 Hercegovačke čete narodne vojske pod rukovodstvom Oblasnog štaba za Hercegovinu, uz pomoć nekoliko crnogorskih gerilskih odreda, posle dvodnevne borbe zauzele s. Planu.

28. 8. 1941 Pod rukovodstvom Oblasnog štaba za Hercegovinu, čete narodne vojske i crnogorski Banjsko-vučedolski bataljon ušli u Bileću. Domobranska posada (dva bataljona), sa ostacima posade s. Plane, povukla se u vojni logor.

29. 8. 1941 Jedan bataljon italijanske divizije -Kačatori dele Alpi- sa pravca Vilusa i motorizovani delovi italijanske divizije -Marke- iz Trebinja deblokirali domobranski garnizon u Bileći. Tim je ujedno počela italijanska reokupacija tzv. druge zone.

31. 8. 1941 Lastvanska gerilska četa i grupa boraca Grahovskog bataljona zauzeli Lastvu (kod Trebinja) i zarobili žandarmerijsku posadu.

31. 8. 1941 Čete narodne vojske Oblasnog štaba za Hercegovinu otpočele trodnevni napad na ustaško-domobranski garnizon u Ljubinju. Međutim, 1. septembra je neprijatelju pristiglo pojačanje iz Stoca i Dubrovnika, pa je napad i inače slabo organizovan, 2. septembra obustavljen.

31. 8. 1941 Na brdu Zečak (kod Trusine) grupa boraca iz odreda narodne vojske -Nevesinjska puška- razoružala 340 domobrana dok se oko pola jedne čete probilo za Stolac.

0. 9. 1941 U s. Baljcima održana prva partijska konferencija za srez Bileću. Diskutovano je o organizaciji partizanskih jedinica, jačanju partijskih organizacija, stvaranju seoskih organa narodne vlasti i usmeravanju masa na borbu protiv okupatora. Izabrani SK KPJ za Bileću obuhvatao je i Dabarsku opštinu sreza Stolac.

0. 9. 1941 Mesni komitet KPJ za Mostar, proširivanjem dotadašnjih odbora narodne (ranije: crvene) pomoći, formirao ilegalni Gradski odbor NO fonda za Mostar. Odbor je početkom 1942, prerastao u Gradski NO odbor. On je radio sve do oslobođenja.

0. 9. 1941 Štab Hercegovačke brigade. NOP odreda obratio se pismom borcima i komandirima četa narodne vojske u kome je objasnio da su -režim ubijanja, međusobnog klanja i nasilja u zemlji uveli okupatori i da ga izvode sami, u zajednici ili preko svojih agenata- (Pavelića, Nedića i dr); da su na inicijativu KPJ organizovani partizanski odredi i da je obrazovan Glavni štab tih odreda, koji rukovodi oslobodilačkom borbom naroda Jugoslavije; ukazao na slabosti četa narodne vojske i pozvao na stvaranje čvrstih disciplinovanih NOP odreda po četama u cilju ozdravljenja četa i čišćenje narodne borbe od svega što je iskrivljuje. Pismo je poslužilo kao politička osnova za reorganizaciju jedinica i pravilno usmeravanje NOB-a u Hercegovini.

0. 9. 1941 Grupa uglednijih mostarskih muslimana uputila muslimanima Bosne i Hercegovine rezoluciju sa protestom protiv ustaških zločina i nasilja nad srpskim stanovništvom, ubistava pojedinih muslimana, verske netolerancije itd.

0. 9. 1941 U Ostrošcu (u Hercegovini), doznavši da je četa ustaša zatvorila veću grupu Srba radi likvidacije, grupa naprednih građana organizovala masovne demonstracije muslimana i Hrvata, koji su upali u zgradu opštine i oslobodili pozatvarane Srbe.

2. 9. 1941 Nastupajući iz Trebinja, motorizovana kolona italijanske divizije -Marke- potisla Lastvansku gerilsku četu i zauzela Lastvu.

2. 9. 1941 Čete narodne vojske iz zbegova Ilija. Bobani i Šuma napale šest ž. stanica na pruzi Hum-Gabela. Posle kraće borbe razoružane su posade ž. st. Jasenica-Lug i Poljice (60 domobrana). Istovremeno napadnuti vod domobrana u s. Veličanima i s. Dubljanima održao se uz pomoć meštana. Pošto su četiri dana odbijali protivnapade tri čete domobrana iz Ravnog i proterali posadu iz s. Veličana i s. Dubljana, ustanici su se 7. septembra povukli pred nastupanjem italijanskih kolona iz Trebinja i s. St. Slanog.

5. 9. 1941 Nikšićki i Zupopivski gerilski bataljon, sa četama narodne vojske Sreskog štaba za Gacko, napali Gacko, ali ga, zbog sabotaže i izdaje četničkih vođa, nisu zauzeli. U pomoć napadnutom garnizonu iz Nevesinja se probio jedan bataljon domobranskog 13. pešadijskog puka. Pri tom je, u s. Slivlju jedna grupa boraca razoružala njegovo bočno osiguranje jačine voda.

8. 9. 1941 Na Boračkom jezeru (kod Konjica) član Štaba NOP odreda BiH formirao Konjički bataljon Oblasnog štaba za Hercegovinu.

19. 9. 1941 U s. Fatnici (kod Bileće), po direktivi Štaba NOP odreda BiH, formiran Štab Hercegovačke brigade NOP odreda. Time je prestao da postoji Oblasni štab za Hercegovinu. Mesto sreskih štabova za Bileću, Nevesinje, Gacko i Trebinje formirani su štabovi 1. bataljona (obuhvatao Nevesinje, Gacko, Stolac i deo bilećkog sreza) i 2. bataljon (obuhvatao Trebinje, Ljubinje i veći deo bilećkog sreza).

28. 9. 1941 Glavnina Bosansko-hercegovačke brigade NOP odreda otpočela napad na Kalinovik. Zbog neučešća četnički orijentisanih ustanika, kao i zbog intervencije domobrana i milicije iz Borča i Nevesinja Brigada je u dvodnevnim borbama pretrpela neuspeh i velike gubitke; pored ostalih, poginuo je komandant brigade Miladin Radojević, narodni heroj.

28. 9. 1941 Delovi Konjičkog bataljona Bosansko-hercegovačke brigade NOP odreda zauzeli žand. st. Rujište (kod Mostara), iz koga se posada, pod zaštitom noći, izvukla prema Bijelom polju.

0. 10. 1941 U Sarajevu delegat CK KPJ i komandant GŠ NOP odreda za BiH Svetozar Vukmanović Tempo održao savetovanje [Nije se moglo utvrditi da li su održana dva savetovanja.] sa vojno-političkim rukovodiocima iz Bos. krajine i Hercegovine, na kome je preneo zaključke sa Savetovanja u Stolicama i dao direktive za organizaciono sređivanje partizanskih jedinica i partijskih organizacija (stvaranje NOP odreda i okružnih komiteta KPJ).

0. 10. 1941 U Desin-Selu (kod Trebinja) održana sreska konferencija KPJ za Trebinje, na kojoj su, posle analiziranja situacije, postavljeni zadaci, naročito u pogledu formiranja NOP odreda u okviru četa narodne vojske. Izabran je SK KPJ za Trebinje.

0. 10. 1941 Formiran SK KPJ za Mostar, koji je objedinjavao rad partijskih organizacija u selima Mostarske kotline.

0. 10. 1941 Kod Nevesinja formiran 1 (Nevesinjski) bataljon Hervegovačke brigade NOP odreda (kasnije: bataljon -Nevesinjska puška-).

0. 10. 1941 Kod Bileće formiran 2 (Bilećki) bataljon Hercegovačke brigade NOP odreda (kasnije: bataljon -Vladimir Gaćinović-).

0. 10. 1941 Formiran OK KPJ za istočnu Hercegovinu, koji je rukovodio partijskim organiza cijama na oslobođenoj teritoriji i u jedinicama Hervegovačkog NOP odreda.

0. 10. 1941 U Mostaru formiran OK KPJ za južnu Hercegovinu. Obuhvatao partijske organizacije u neoslobođenim mestima Hercegovine.

0. 10. 1941 U Mostaru formiran OK SKOJ-a za južnu Hercegovinu. Obuhvatao organizacije u neoslobođenim gradovima Hercegovine.

0. 10. 1941 U s. Pađenima (kod Bileće) formiran OK SKOJ-a za istočnu Hercegovinu.

0. 10. 1941 OK KPJ za istočnu Hercegovinu formirao SK KPJ za Nevesinje.

0. 10. 1941 OK SKOJ-a za istočnu Hercegovinu formirao sreske komiteta SKOJ-a za Bileću, Trebinje, Nevesinje i Gacko.

0. 10. 1941 OK KPJ za istočnu Hercegovinu formirao SK KPJ Gacko.

0. 10. 1941 U Konjicu OK KPJ za južnu Hercegovinu imenovao ilegalni opštinski odbor NO fonda.

0. 10. 1941 OK KPJ za južnu Hercegovinu imenovao ilegalni opštinski odbor NO fonda za Ostrožac - kasnije prerastao u opštinski NO odbor Ostrožac (srez Konjic).

0. 10. 1941 OK KPJ za južnu Hercegovinu imenovao ilegalni opštinski odbor NO fonda za Jablanicu - kasnije prerastao u NO odbor opštine Jablanica (srez Mostar).

12. 10. 1941 Iz bolnice u Mostaru pobegao sekretar OK KPH za Dubrovnik Ivan Morđin Crni, narodni heroj. Bekstvo su organizovali MK KPJ za Mostar i SK KPH za Metković.

0. 11. 1941 Štab Hercegovačkog NOP odreda, preko niza sastanaka sa četničkim vođama u Hercegovini, pokušao pridobiti četnike za saradnju u borbi protiv okupatora i ustaša. Odbivši tu saradnju, četnici su se čvršće vezali za okupatora i time javno deklarisali kao izdajnici i sluge okupatora.

2. 11. 1941 U s. Ulinju (kod Gacka) izdvajanjem boraca gatačkog sreza iz 1 (Nevesinjskog) bataljona Hercegovačkog NOP odreda, formiran Gatački bataljon.

6. 11. 1941 U s. Parežu (kod Trebinja) Lastvanska četa (Trebinjskog) bataljona Hercegovačkog NOP odreda i manji delovi Nikšićkog NOP odreda uništili hidrocentralu i srušili jednu železničku kompoziciju i most na Trebišnjici. Zarobljeni su domobranska posada centrale i nekoliko italijanskih vojnika. Time je saobraćaj na pruzi Trebinje - Bileća obustavljen 10 meseci.

17. 11. 1941 U s. Baljcima (kod Bileće), izdvajanjem četa iz partizanskog bataljona -Vladimir Gaćinović-, formiran 2. bilećki bataljon Hercegovačkog NOP odreda.

26. 11. 1941 Lastvanska četa Trebinjskog bataljona Hercegovačkog NOP odreda [U toku borbe je pristigla i jedna četa Grahovskog bataljona Nikšićkog NOP odreda.], iz zasede kod Klobuka (na putu Trebinje-Nikšić), razbila motorizovanu kolonu (4 tenka, 16 kamiona i oko 40 motocikla) italijanske divizije -Marke- i zaplenila 22 motocikla, 4 p. mitraljeza, 10 pušaka itd.

27. 11. 1941 Izdvajanjem četa iz 1. bilećkog bataljona -Vladimir Gaćinović- formiran Sitnički (3. bilećki) bataljon Hercegovačkog NOP odreda.

30. 11. 1941 Grahovski bataljon Nikšićkog NOP odreda i delovi Trebinjskog bataljona Hercegovačkog NOP odreda uništili posadu žand. st. i zauzeli Lastvu (kod Trebinja).

0. 12. 1941 Treći bataljon Hercegovačkog NOP odreda zbog prevelikog broja četa (15) preformiran u dva bataljona: -Luka Vukalović- i -Neđo Čabrinović-.

0. 12. 1941 U s. Zupcima, na sastanku sekretara opština, formiran (privremeni, inicijativni) SNO odbor za Trebinje.

1. 12. 1941 Trebinjski bataljon Hercegovačkog NOP odreda pokidao sve tt veze Trebinja sa okolnim garnizonima (Dubrovnikom, Bilećom i Stocem) i posekao oko 350 tt stubova. Kidanje veza je otpočelo 30. novembra uveče.

1. 12. 1941 Na velikom narodnom zboru u s. Lastvi (kod Trebinja) izabran opštinski NO odbor.

2. 12. 1941 Kod s. Moska (na putu Bileća-Trebinje) delovi Hercegovačkog i Nikšićkog NOP odreda uništili jednu manju italijansku motorizovanu kolonu iz sastava divizije -Marke-, zatim zauzeli žand. st. Jasen i time potpuno odsekli neprijateljski garnizon u Bileći.

2. 12. 1941 Kod s. Aleksine Međe (na pruzi Trebinje-Hum) delovi 3. partizanskog bataljona Hercegovačkog NOP odreda porušili železnički most. Saobraćaj obustavljen preko 20 dana.

3. 12. 1941 Posle četvorodnevne opsade dve čete 3. partizanskog bataljona Hercegovačkog NOP odreda razoružale posadu žand. st. Grab-Zupci (kod Trebinja) i uništile žand. stanicu, poštu i opštinu.

3. 12. 1941 U Mostaru, pod rukovodstvom AFŽ-a, nekoliko stotina žena demonstriralo protiv gladi i skupoće. Demonstrantkinje su na gradskoj pijaci pobacale svu repu sa tezgi. Pošto su sreskom načelniku predale zahteve za poboljšanje snabdevanja, one su nastavile demonstracije kroz grad.

5. 12. 1941 Devet četničkih odreda (Zlatarski, Rogatički, Višegradski, Čajnički, Kalinovički, 1. hercegovački (Fočanski), 1, 2. i 3. udarni), po sporazumu sa italijanskim okupacionim vlastima, koje su ih i naoružale sa oko 3.000 pušaka, preuzeli srezove Foču i Čajniče, a zatim izvršili masovan pokolj muslimanskog stanovništva (zaklali preko 500 ljudi, žena i dece), spalili nekoliko stotina kuća i opljačkali većinu naselja.

6. 12. 1941 U s. Javoru (kod Bileće) delovi Hercegovačkog NOP odreda zarobili italijansku stražu (21 vojnika).

7. 12. 1941 Povodom oživljavanja ustanka i prvih većih okršaja sa okupatorom, Štab Hercegovačkog NOP odreda uputio narodu Hercegovine proglas u kome mu ukazuje na četničku izdaju i na potrebu za čvrstom disciplinom i poziva ga na masovno stupanje u partizanske jedinice.

13. 12. 1941 Delovi Konjičkog bataljona Hercegovačkog NOP odreda uništili ž. st. Prenj (na pruzi Mostar-Sarajevo).

18. 12. 1941 Na Radovan ždrijelu (na putu Dubrovnik-Trebinje) tri čete bataljona -Neđo Čabrinović- Hercegovačkog NOP odreda razbile iz zasede jedan motorizovani polubataljon italijanske divizije -Marke-. Uništena 2 tenka i 8 kamiona a zaplenjeno 9 p. mitraljeza i oko 100 pušaka.

19. 12. 1941 Dva bataljona Hercegovačkog NOP odreda zauzeli ž. st. Jasenica-Lug, Dikliće i Poljice (zarobivši italijanske posade), a do 22. decembra i Uskoplje, Glavsku i Grmljane. Saobraćaj na prugama Dubrovnik-Trebinje, Uskoplje-Zelenika i Hum-Gabela obustavljen do 22. januara 1942. godine.

20. 12. 1941 U s. Grabu, na konferenciji predstavnika seoskih NO odbora, izabran opštinski NO odbor Zupci (kod Trebinja).

21. 12. 1941 Između ž. st. Konjica i Lisičića Konjički bataljon Hercegovačkog NOP odreda srušio putnički voz i zarobio 10 nemačkih i italijanskih vojnika.

22. 12. 1941 Posle sedmodnevnih upornih borbi delovi italijanske divizije -Marke- i domobranskog 14. pešadijskog puka iz Trebinja probili se u opkoljeni garnizon Bileću. Snage u Bileći sadejstvovale su sa snagama koje su napadale iz Trebinja. U tim borbama neprijatelj je imao preko 100 mrtvih.

23. 12. 1941 Između ž. st. Grmljani i Zavala (na pruzi Hum-Gabela) dve čete Trebinjskog bataljona Hercegovačkog NOP odreda uništile voz koji je pratilo oko 100 italijanskih vojnika.

23. 12. 1941 Između ž. st. Konjica i Lisičića Konjički bataljon Hercegovačkog NOP odreda unštio putnički voz.

Hronološki zapisi se učitavaju...

Dokumenti

Izveštaj Krilnog zapovjedništva Bileća od 1. juna 1941. Zapovjedništvu 4. hrvatske oružničke pukovnije o hapšenju i streljanju Srba u Trebinju od strane ustaša

Naređenje Zapovjedništva 4. oružničke pukovnije od 1. juna 1941. Krilnom zapovjedništvu Bileća o merama odmazde i uzimanju talaca

Izveštaj Zapovjedništva kopnene vojske od 14. juna 1941. zapovjedniku vojske i Ministarstvu domobranstva o vojno-političkoj situaciji i podacima o hapšenju Srba u Gackom i odvođenju talaca

Izveštaj Krilnog zapovjedništva Bileća od 16. juna 1941. zapovjedniku 4. hrvatske oružničke pukovnije o bekstvu srpskog življa sa svoje teritorije i podacima o zločinima ustaša u selu Korita

Izveštaj Zapovjedništva oružničkog voda Gacko od 16. juna 1941. o obilasku italijanskih oficira pograničnih krajeva prema Crnoj Gori sa podacima o streljanju talaca

Izveštaj Zapovjedništva 4. oružničke pukovnije od 19. juna 1941. Zapovjedništvu hrvatskog oružništva o situaciji u Sandžaku, sa podacima da su ustaše na području krila Bileće ubili 250 lica

Krilno zapovjedništvo Bileća od 22. juna 1941. dostavlja dopis anonimnog građanina Zapovjedništvu Jadranskog divizijskog područja u Mostaru o situaciji na području Avtovca i zverstvima ustaša nad nedužnim stanovništvom

Naredba Ustaškog stožera u Mostaru od 23. juna 1941. o propisima za kretanje Srba i Jevreja

Depeša kotarskog predstojnika iz Gacka upućena 23. juna 1941. poglavnikom povjereništvu u Sarajevu o paljenju srpskih sela, hapšenju i ubijanju ljudi od strane ustaša

Izveštaj zapovjednika Oružničkog voda Trebinje o zločinima ustaša nad Srbima u noći 23 i 24. juna 1941. kod sela Pridvorice, Poljice, Mrkonjića i o nasilnom pokrštavanju pravoslavaca

Izveštaj Krilnog zapovjedništva Bileća od 25. juna 1941. Zapovjedništvu 4. hrvatske oružničke pukovnije o situaciji na svom području, zločinima ustaša nad Srbima u srezu Gacko i njihovom bacanju u jame

Izvještaj Mjesnog zapovjedništva hrvatskog domobranstva u Trebinju od 26 juna 1941 god. o ustanku naroda u Trebinjskom, Bilećkom, Gatačkom i Nevesinjskom srezu i prijedlog za formiranje potjernih odjeljenja

Izvještaj Zapovjedništva Četvrte oružničke pukovnije od 28 juna 1941 god. o dizanju narodnog ustanka i prvim akcijama ustanika u istočnoj Hercegovini

Izvještaj krilnog zapovjednnka u Bileći od 28 juna 1941 god. o zauzimanju žandarmeriske stanice Zmijanac od strane ustanika i o borbi kod LJubomira

Izvještaj krilnog zapovjednika u Bileći od 29 juna 1941 god. o borbama u Avtovcu

Telegrafski izvještaj zapovjednika oružničkog voda u Nevesinju od 30 juna 1941 god. o početku narodnog ustanka u Nevesinjskom srezu

Izveštaj nemačkog generala u Zagrebu od 2. jula 1941. Vrhovnoj komandi Vermahta o vojno-političkoj situaciji u istočnoj Hercegovini i o odnosima.Italije i NDH

Izveštaj predstojnika Kotarske oblasti Bileća Ravnateljstvu za javni red i sigurnost o situaciji na području kotara i čitave Hercegovine za period 11. juni - 4. juli 1941. sa podacima o pravoslavnom stanovništvu, međusobnim odnosima naroda, zločinima ustaša i uzrocima takvog stanja

Desetodnevni izvještaj Zapovjedništva Četvrte oružničke pukovnije od 5 jula 1941 god. o političkom stanju na teritoriji pukovnije i borbama protiv ustanika u Gatačkom i Nevesinjskom srezu

Izveštaj posebnog opunomoćenika poglavnika podmaršala Lakše od 5. jula 1941. zapovjedniku kopnene vojske o divljačkim i neljudskim postupcima ustaša u Hercegovini

Izveštaj Oružničke postaje Grab-Zubci od 8. jula 1941. Okružnom sudu Trebinje o ubijanim licima sa svoje teritorije

Izveštaj Stožera Jadranskog divizijskog područja od 9. jula 1941. Zapovjedništvu kopnene vojske o vojno-političkoj situaciji sa podacima o pokrštavanju pravoslavaca sa područja kotara Trebinje, hapšenju, streljanju i bacanju u jamu kod sela Pridvorce

Spisak lica od 9. jula 1941. koja su ustaše ubile na području postaje Trebinje

Odredba ministra pravosuđa i bogoštovlja od 12. jula 1941. o proglašenju Prijekog suda za područje Sudbenog stola u Mostaru

Izveštaj nemačkog generala u Zagrebu od 15. jula 1941. Vrhovnoj komandi Vermahta o razvoju ustanka na području Hercegovine i o vojno-političkoj situaciji u NDH

Izveštaj Krilnog zapovjedništva Bileća od 15. jula 1941. zapovjedniku 4. hrvatske oružničke pukovnije o hapšenju i ubijanju Srba između 23 i 25. juna na području Ravnog, o bekstvu naroda u šume i pojačanom teroru ustaša nad pravoslavcima

Izvještaj zapovjednika oružničkog voda u Gackom od 15 jula 1941 god. o borbama protiv ustanika na sektoru Gacko-Avtovac

Izveštaj Oružničke postaje Kruševljani od 31. jula 1941. velikom županu Mostar o bekstvu pravoslavaca u šume iz straha od ustaša koji su u selu Zijemlje poklali sve pravoslavce

Proglas rukovodstva Narodnooslobodilačkog pokreta za Hercegovinu od avgusta 1941 god. domobranskim vojnicima

Proglas Rukovodstva narodnooslobodilačkog pokreta za Hercegovinu od avgusta 1941. narodu Hercegovine s pozivom na zajedničku borbu Srba i Muslimana protiv okupatora i kolaboracionista

Depeša Oružničke postaje Čapljina od 4. avgusta 1941. Vodnom oružničkom zapovjedništvu Metković o ubijanju Srba iz Trebinja od strane ustaša

Izveštaj Kotarske oblasti Ljubinje od 19. avgusta 1941. Državnom tužiteljstvu Trebinje 0 postupku sa imovinom 145 lica pravoslavne vere, koja su odvedena u logor Gospić

Izvještaj zapovjednika oružničkog voda Trebinje od 22 avgusta 1941 god. o diverznjama ustanika na željezničkoj pruzi Trebinje-Bileća

Izveštaj Kotarske oblasti u Nevesinju od 22. avgusta 1941. velikom županu Mostar o hapšenju i otpremanju Srba u logore sa područja ovog kotara

Izvještaj Zapovjedništva Četvrte oružničke pukovnije od 26 avgusta 1941 god. o borbi između ustanika i domobrana na putu Trebinje-Bileća

Telefonsko saopštenje načelnika Štaba 2. armije od 28. avgusta 1941. Generalštabu kopnene vojske o napadu ustaničkih snaga na ustaško-domobransku kolonu u zoni Bileće

Telefonsko saopštenje komandanta 2. armije od 28. avgusta 1941. načelniku štaba da divizija „Kačatori dele Alpi nije dodeljena 2. armiji i da ustanak u zoni Bileća-Stolac treba ugušiti angažovanjem divizije „Marke i drugih jedinica 6. armijskog korpusa

Izvještaj Četvrte hrvatske oružničke pukovnije od 29 avgusta 1941 god. o upadu ustanika u Bileću

Izvještaj Avde Huma od septembra 1941 god. o vojno-političkoj situaciji na teritoriji Istočne Hercegovine

Telegram Zapovjedništva jadranskog divizijskog područja od 1. septembra 1941. Glavnom stožeru domobranstva kojim se dostavlja odgovor zapovjednika italijanske 2. armije da neće dati nikakve trupe za pomoć kod Nevesinja dok ustaše kolju nevine ljude

Naređenje zapovjednika Jadranskog divizijskog područja od 1. septembra 1941. velikom županu župe Hum o odgovornosti za ustaška zlodela nad stanovništvom Čapljine i okoline na šta ukazuje komandant italijanske 32. divizije Marche

Telegram Zapovjedništva Jadranskog divizijskog područja od 1. septembra 1941. Glavnom stožeru kojim se traži objašnjenje za nadležnost nad ustašama koje rade protiv žitelja Čapljine i okoline

Telegram Kotarske oblasti Metković od 1. septembra 1941. velikoj župi Hum o bekstvu pravoslavnog življa iz sela kotara Čapljina zbog zlodela ustaša

Naređenje Zapovjedništva Jadranskog diviziskog područja od 3 septembra 1941 god. za stavljanje domobranskih jednnica u Hercegovini, Hrvatskom Primorju i Dalmaciji pod komandu Druge italijanske armije

Izveštaj Zapovjedništva Oružničkog voda u Gackom od 8. septembra 1941. o izvršenoj akciji na selo Srđevići, paljenju i pljački srpskih kuća od strane muslimana i broju ubijenih Srba

Izvještaj Uglješe Danilovića od 17 septembra 1941 god. Svetozaru Vukmanoviću Tempu o vojno-političkoj situaciji u istsčnoj Hercegovini

Telegrafski izvještaj pretstojnika Kotarske oblasti u Nevesinju od 19 septembra 1941 god. o akcijama ustanika kod sela Oblja na putu Ulog-Kalinovik

Telegram predsjednika Prijekog suda Mostar od 19. septembra 1941. Ministarstvu pravosuđa i bogoštovlja da se molba za pomilovanje dva ustaška zločinca osuđena na smrt ne prihvati, zbog teških zločina u selu Poplata

Obaveštenje Kotarske oblasti Nevesinje od 25. septembra 1941. Ministarstvu unutrašnjih poslova o naređenju italijanskih vojnih vlasti da se sve pravoslavne crkve otvore za vršenje službe

Pismo Štaba narodnooslobodilačkih partizanskih odreda za Hercegovinu od 26. septembra 1941. borcima i komandirima četa u Hercegovini o zadacima narodnooslobodilačkih i partizanskih odreda

Izveštaj zapovjednika Jadranskog divizijskog područja od 27. septembra 1941. zapovjedniku 4. oružničke pukovnije o zahtevu komandanta italijanskih posada u Gackom i Nevesinju da se svi oružnici iskompromitovani zločinima prema pravoslavnom življu premeste sa ovih područja

Pismo štaba NOP odreda za Hercegovinu od oktobra 1941 god. borcima i komandirima ustaničkih četa u Hercegovini

Izvještaj štaba Hercegovačkog odreda od 2 oktobra 1941 god. o vojno-političkoj situaciji u Hercegovini

Izvještaj zapovjedništva oružničkog krila u Mostaru od 2 oktobra 1941 god. o povlačenju posade sa oružničke postaje Rujište

Depeša Zapovjedništva Vojne krajine od 3. oktobra 1941. Glavnom stožeru o ekshumaciji leševa ubijenih Srba iz Huma, kod Gacka

Izveštaj zapovjednika Oružničkog krila Bileća od 6. oktobra 1941. Zapovjedništvu 4. oružničke pukovnije o vađenju leševa pravoslavaca iz jame kod sela Pridvorci u blizini Trebinja

Izveštaj velike župe Dubrava od 6. oktobra 1941. Ministarstvu unutrašnjih poslova o nameri italijanskih visti da izvrše ekshumaciju leševa iz jama u Gacku i okolini, kao i istragu o ovim zločinima ustaša

Izveštaj Zapovjedništva Oružničkog voda Metković od 9. oktobra 1941. Zapovjedništvu Jadranskog divizijskog područja o bekstvu pravoslavaca sa područja Čapljine od ustaških zločina sa podatkom o 800 ubijenih Srba u selu Prebilovci

Izvještaj zapovjednika Jadranskog diviziskog područja od 14 oktobra 1941 god. o akcijama ustanika u Hercegovini u .vremenu od 1 do 10 oktobra

Izvještaj Zapovjedništva Oružničkog krila Bileća od 15. oktobra 1941. o ekshumaciji laieva ubijenih pravoslavaca sa mesta u Gatačkom polju

Izveštaj zapovjednika Oružničkog krila Bileća od 16. oktobra 1941. o stanju na ovome području i iskopavanju leševa ubijenih pravoslavaca iz jame kod Korita

Izveštaj Kotarske oblasti Nevesinje od 24. oktobra 1941. velikoj župi Hum o ekshumaciji ubijenih Srba u selu Plužine

Saopštenje Štaba Hercegovačkog NOP odreda o borbama na crnogorsko-hercegovačkoj granici krajem novembra 1941. godine

Kotarska oblast Dvor na Uni dostavlja 6. novembra 1941. predstojništvu gradskog redarstva Mostar imena lica za povratak u Mostar i lica upućenih u logor Jasenovac

Izvještaj oružničke postaje Lastva od 9 novembra 1941 god. o napadu partizana na električnu centralu u Parežu i most na pruzi Trebinje-Bileća

Izveštaj Zapovjedništva 4. oružničke pukovnije od 13. novembra 1941. Vrhovnom oružničkom zapovjedništvu o kažnjavanju učitelja zbog predavanja ćirilice u selu Dobromani, Kotar, Trebinje

Izveštaj Oružničkog krilnog zapovjedništva Bileća od 27. novembra 1941. Zapovjedništvu 4. oružničke pukovnije o iskopavanju, prenosu i sahrani 140 leševa pravoslavaca u Nevesinju

Izvještaj oružničkog krnlnog zapovjedništva u Bileći od 29 novembra 1941 god. o borbama u Južnoj Hercegovini

Izvještaj oružničkog krilnog zapovjedništva u Bileći od 30 novembra 1941 god. o borbama na području Bileća-Trebinje

Izvještaj zapovjedništva Četvrte oružničke pukovnije od 30 novembra 1941 god. o borbama u Južnoj Hercegovini

Izvještaj stožera Šeste pješačke divizije o borbama na terenu Hercegovine u mjesecu decembru 1941 godine

Izvještaj kotarskog pretstojinka iz Foče od 1 decembra 1941 god. o akcijama partizana na komunikacijama Foča-Kalinovik i Kalinovik-Mostar

Proglas štaba Hercegovačkog NOP odreda od 7 decembra 1941 god. narodu Hercegovine

Izvještaj velikog župana Velike župe Gacka i Lika od 13. decembra 1941. Ministarstvu unutarnjih poslova NDH o akcijama partizana na sektoru Gospića

Predstavka velikog župana Gacka i Like od 15. decembra 1941. komandantu divizije Re o lošoj saradnji italijanksih vojnih vlasti sa hrvatskim građanskim vlastima po pitanjima odnosa prema srpskom življu

Pohvale i saopštenje štaba Trećeg bataljona Hercegovačkog NOP odreda od 16 decembra 1941 god. povodom izvršenih akcija

Izvod iz izveštaja Komande 6. armijskog korpusa od 19. decembra 1941. Komandi 2. armije o borbama na području Kupresa, Trebinja i Bileće

Fotografije

Povezane odrednice